Η ΛΥΣΗ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ 55-59

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΛΥΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟ ΑΓΩΝΑ «Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόρου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας ας έχωσι∙ Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία.» Ο Αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α. 1955 – 1959 είναι ότι πιο ωραίο έχει να επιδείξει ο Κυπριακός Ελληνισμός στη μακραίωνη ιστορία του. Οι Έλληνες της Κύπρου πιστοί στις παραδόσεις του Έθνους ξεσηκώθηκαν σύσσωμοι και κάτω από την καθοδήγηση των άξιων ηγετών τους, Μακαρίου Γ΄ και Αρχηγού Διγενή έγραψαν σελίδες δόξας στην ιστορία του Έθνους. Ξεχωριστό θέση σ’ αυτό τον Αγώνα κατέχει η ομόθυμη συμμετοχή και ενεργός δράση των κατοίκων της Λύσης. Την αξιόλογη αυτή προσφορά τιμά με τη σημερινή εκδήλωση ο Δήμος Λύσης σε συνεργασία με το Συμβούλιο Ιστορικής Μνήμης Αγώνας Ε.Ο.Κ.Α. 1955 – 1959. Μέσα από τις λίγες σελίδες της έκθεσης αυτής, έγινε προσπάθεια συνοπτικής παρουσίασης του ιστορικού της ίδρυσης ομάδων της Ε.Ο.Κ.Α. Και των κυριοτέρων γεγονότων, που έγιναν κατά τον τετράχρονο αγώνα. Με τη βοήθεια των κατά καιρούς υπευθύνων της Ε.Ο.Κ.Α. Λύσης προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε τα γεγονότα όπως ακριβώς έγιναν. Αν παραλήφθηκε κάτι, αυτό δεν έγινε με κακή πρόθεση και παρακαλούμε να κριθεί με κατανόηση. Όπου καταγράφονται ονόματα αγωνιστών, είναι των άμεσα εμπλεκομένων με τα γεγονότα. Πολλοί καταξιωμένοι και με πλούσια δράση αγωνιστές και αγωνίστριες που δεν αναφέρονται, θα περιληφθούν στην προγραμματιζόμενη επισταμένη μελέτη και εκτενή έκδοση, που θα περιορίσει στο ελάχιστο την πιθανότητα παρεξηγήσεων, παραλείψεων και ανακριβειών. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω η δράση της Ε.Ο.Κ.Α. στη Λύση ήταν και πλούσια και αξιόλογη. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου έγινε από την πρώτη κιόλας μέρα σύμβολο του Αγώνα. Έδρασε στην αρχή στον τομέα Αμμοχώστου, αργότερα στον Πενταδάκτυλο και τέλος στον τομέα Πιτσιλιάς. Αποκορύφωμα της δράσης του ήταν το ολοκαύτωμα της 3ης του Μάρτη 1957, στο Μαχαιρά. Στη Λύση έδρασε και ο ήρωας του Δικώμου Κυριάκος Μάτσης, ο ήρωας δάσκαλος Φώτης Πίττας, ο Η. Παπακυριακού και άλλοι. Μα η μεγαλύτερη προσφορά της Λύσης ήταν η σπονδή αίματος. Οκτώ παλληκάρια της Λύσης νεκρά σε μάχες, θυσία στο βωμό της Λευτεριάς. Τρεις ηλικιωμένοι Λυσιώτες δολοφονήθηκαν από τους Τούρκους. Εφτά άλλοι αγωνιστές, αφού καταδικάστηκαν για τη δράση τους εξέτισαν ποινές στις Κεντρικές Φυλακές ως πολιτικοί κατάδικοι. Τέσσερις από αυτούς είχαν αρχικά καταδικασθεί σε θάνατο. Είκοσι τρεις άλλοι κρατήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης (Κρατητήρια) ως πολιτικοί κρατούμενοι. Η κοινότητα πρόσφερε και άλλες αξιόλογες υπηρεσίες στον Αγώνα. Αποτέλεσε κέντρο παραγωγής και προμήθειας υλικού για την περιοχή και τον τομέα Αμμοχώστου, στον οποίο υπαγόταν. Στη Λύση πολυγραφούνταν τα φυλλάδια της Ε.Ο.Κ.Α. και διανέμονταν στους τομείς. Η Λύση υπήρξε ακόμα κέντρο διαμονής καταζητούμενων και γι’ αυτό κατασκευάστηκαν αρκετά κρησφύγετα σε σπίτια αλλά και σε περιβόλια. Η Λύση λειτούργησε ως περιφερειακό κέντρο των εκδηλώσεων Παθητικής Αντίστασης. Οι Αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α. είχαν τη συμπαράσταση όλης της κοινότητας. Άντρες, γυναίκες, νέοι και μικρά παιδιά βοηθούσαν ο καθένας με το δικό του τρόπο. Όλοι οι κάτοικοι υπέφεραν από τα παρατεταμένα «κέρφιου» (κατ’ οίκον περιορισμός), τις βιαιοπραγίες των Άγγλων στρατιωτών, την κράτηση και τα βασανιστήρια, τις υλικές ζημιές σε υποστατικά, τα συλλογικά πρόστιμα, το κλείσιμο των σχολείων και άλλα. Όλη αυτή η δράση δικαιωματικά κατέταξε τη Λύση στις πρωτοπόρους κοινότητες της Κύπρου και με τη θυσία τόσων παιδιών της αξιώθηκε του τίτλου τιμής «ηρωοτόκος». Τούτο είναι τίτλος τιμής μα ταυτόχρονα και υποχρέωση. Τιμούμε και μνημονεύουμε τους ήρωές μας. Υποκλινόμαστε μπροστά στο μεγαλείο της θυσίας τους. Αντλούμε θάρρος από το δικό τους. δύναμη από τα νιάτα τους. χρεωνόμαστε τη θυσία τους και συνεχίζουμε... Χρονικό Δράσης Ε.Ο.Κ.Α. Λύσης ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΑΥΞΕΝΤΙΟΥ: Ο Γρηγόρης Αυξεντίου μυείται στον αγώνα. Ορίζεται τομεάρχης Αμμοχώστου, «οργώνει» την επαρχία και ιδρύει ομάδες στην Αμμόχωστο, στο Λιοπέτρι, στην Ξυλοτύμπου, στο Αυγόρου. Στη Λύση σε ελάχιστους αποκαλύπτει τους σκοπούς του και ούτε οργανώνει ομάδα. Την 1η Απριλίου κτυπά στη Δεκέλεια. Συλλαμβάνεται ο οδηγός που τους μετέφερε και από το αυτοκίνητο οι Άγγλοι φθάνουν στα ίχνη του Αυξεντίου. Γίνεται έτσι ο πρώτος καταζητούμενος της Ε.Ο.Κ.Α. Κρύβεται, επιστρέφει κρυφά στο χωριό και από εκεί φεύγει και αναλαμβάνει τον τομέα Κερύνειας. Αργότερα μετακινείται στην Πιτσιλιά, γίνεται θρύλος και στις 3 Μαρτίου 1957 στο Μαχαιρά διδάσκει σ’ όλο τον κόσμο πώς αγωνίζονται και πέφτουν οι ΗΡΩΕΣ. Η ΛΥΣΗ ΔΙΠΛΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΧΗΓΟ. Την κρίσιμη ώρα της έναρξης του αγώνα – τα μεσάνυκτα της 31 του Μάρτη 1955 – ο μοναδικός άνθρωπος που βρισκόταν δίπλα από τον Αρχηγό Διγενή ήταν ο Γρηγόρης Γρηγοράς. Ήταν από τους πρώτους που μυήθηκαν στην οργάνωση και προετοίμασαν την επανάσταση. Υπήρξε σωματοφύλακας του Αρχηγού Διγενή πριν την έναρξη και στα πρώτα στάδια του Αγώνα. Ηγήθηκε ανταρτικής ομάδας, συνελήφθη και καταδικάστηκε σε ισόβια φυλάκιση. Μεταφέρθηκε στις φυλακές της Αγγλίας, όπου και κρατήθηκε μέχρι το τέλος του Αγώνα. ΙΔΡΥΣΗ ΟΜΑΔΩΝ ΤΗΣ Ε.Ο.Κ.Α. ΣΤΗ ΛΥΣΗ. Αρχές Απριλίου 1955 ξεκινά και η δράση της Ε.Ο.Κ.Α. στη Λύση. Ο Κυριάκος Μάτσης μέσω του Σάββα Ξυστούρη επικοινωνεί με τον Ανδρέα Ττοφιά και οργανώνουν την πρώτη ομάδα. Μέλη της οι Παναγής Λάρκου (Αμίαντρος), Γεώργιος Παστός, Αντώνης Κυριάκου, Σιάλος Κκαϊλης, Πάτροκλος Κόκκινος. Παράλληλα ο Χαμπής Λούκα οργανώνει άλλη ομάδα παίρνοντας οδηγίες από τον Παπάσταυρο Παπαγαθαγγέλου από τη Λευκωσία με σύνδεσμό του τον Καλλή Σουτζιή. Πρώτα μέλη της Θεόκλης Κούλη, Μανώλης Χειμώνα, Γεώργιος Ξ. Χ΄΄Ιωνάς, Ανδρέας Σιόκουρος, Παναγής Αποστόλη, Ττοφής Κόμπου, Δημήτρης Σουρουλλάς (Δήμος Μιχαηλίδης). Στα πρώτα βήματά τους οι δυο ομάδες δρούσαν ξεχωριστά, χωρίς συντονισμό. Αργότερα ενοποιήθηκαν και έδρασαν υπό ενιαία διοίκηση. Παράλληλα η Ε.Ο.Κ.Α. Λύσης ενισχυόταν με νέα μέλη όπως οι Ανδρέας Ηλία Κουσιάππας, Γεώργιος Πανασέτης, Κώστας Τέκκης, Κωστής Π. Αττάς. Η πρώτη δράση αφορούσε ρίψη φυλλαδίων και αναγραφή συνθημάτων. 16/7/55. Πικετοφορία Σ.Ε.Κ. στη Λευκωσία εναντίον του νόμου για προσωποκράτηση χωρίς δίκη. Συμμετέχουν οι Α. Ττοφιάς, Π. Αμίαντρος, Γ. Παστός, Αντώνης Κυριάκου, Σ. Κκαϊλης. ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1955 – Ματαίωση του χορού του Νοσοκομείου Λύσης – ο οποίος διοργανωνόταν υπό την αιγίδα του Άγγλου διοικητή Αμμοχώστου – με τη ρίψη καπνογόνου και τη διακοπή ρεύματος. Πήρε μέρος η ομάδα Α. Ττοφιά ενισχυμένη από τους Χριστάκη Κασάπη, Χρίστο Πετρομπέα και Γιάγκο Παναγίδη. Αυτή την περίοδο φιλοξενείται και συνεργάζεται με το Μιχαήλ Σιάλο, ο ήρωας Στυλιανός Λένας ο οποίος καταζητείτο και κρυβόταν στη Λύση. Φθινόπωρο 1955 – Αυτό το διάστημα αποχωρεί ο Κ. Μάτσης από τον τομέα. Οι οδηγίες στο χωριό έφθαναν μέσω του Ανδρέα Παρπούνα και του Κωστάκη Κυριάκου. Σύνδεσμοι διετέλεσαν οι Δημήτρης Κ. Κουλουμής και Γεώργιος Παστού. Ο οπλισμός των ομάδων ήταν υποτυπώδης∙ λίγες χειροβομβίδες και 2-3 πιστόλια. Ορισμένα άτομα τα οποία συνεργάζονταν με τους Άγγλους εκφοβίσθησαν, για να σταματήσουν. Έγινε ενέδρα στο δρόμο Λύσης – Κοντέας στο γεφύρι, χωρίς αποτέλεσμα. ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1955 – Ανάρτηση Ελληνικής σημαίας στο δημοτικό σχολείο του χωριού (στον ανεμόμυλο). Οι Άγγλοι κλείνουν επ’ αόριστον το σχολείο. 22/1/56 – Μάζεμα των κυνηγετικών όπλων. Οι δύο ομάδες συνεργάζονται και αποκομίζουν περίπου 30 όπλα. Ορισμένα αποστέλλονται στο Στρογγυλό. Τα άλλα κρύβονται από τον Ανδρέα Καρουλλά ο οποίος πρόσφερε πάρα πολλά στην οργάνωση από διάφορες θέσεις (απόκρυψη οπλισμού, πολιτοφυλακή, Π.Ε.Κ.Α.). Στο μεταξύ πολλά νέα μέλη πύκνωσαν τις τάξεις της οργάνωσης, όπως οι Νίκος Κωνσταντή, Παναγής Τ. Σουτζιής, Γεώργιος Ι. Χ΄΄Ιωνάς, Κώστας Πυρίσιης, Δημήτρης Μηλιώτης. 8/2/56 – Άφιξη και ανάληψη του τομέα Κοκκινοχωρίων – Λύσης από το Μιχαλάκη Ρωσσίδη. Αναδιοργάνωση και επίσημη συνένωση των δύο ομάδων. Υπεύθυνος του χωριού ο Α. Ττοφιάς και υπεύθυνος της ομάδας κρούσεως ο Χ. Λουκά. ΜΑΡΤΙΟΣ 1956 – Κατασκευή κρησφύγετου στην αυλή του σπιτιού του Α. Ττοφιά. Σκάβουν νύχτα γι’ αυτό, οι Α. Ττοφιάς, Α. Καρουλλάς, Α. Κυριάκου, Γ. Παστός, Μ. Κκαϊλης, Χ. Γρηγοράς. Ο τομεάρχης Μ. Ρωσσίδης διαμένει στο σπίτι του Α. Ττοφιά και στο κρησφύγετο εγκαθίσταται ο πολυγράφος. Τυπώνονται τα φυλλάδια του τομέα, κατασκευάζονται βόμβες και διανέμονται σ’ όλη την επαρχία. Τα μέλη της Ε.Ο.Κ.Α. Λύσης, Γεώργιος Παστός, Παναγής Αμίαντρος, Αντώνης Κυριάκου, Μιχαήλ Κκαϊλής, Πάτροκλος Κόκκινος, δουλεύουν μέρα και νύχτα. Κάνουν μεταφορές, κυκλοφορούν φυλλάδια, φυλάγουν σκοπιές, συμμετέχουν στις ενέδρες. ΕΝΕΔΡΕΣ – Αυτή την περίοδο οργανώνονται και ενέδρες στο χωριό. Η μια κοντά στα σπίτι των Γρ. Κουλαπή και Θ. Κρίγκου. Αποτυγχάνει, αφού δεν περνούν Άγγλοι. Οι άλλες έγιναν στον παρακαμπτήριο δρόμο του χωριού. Στη μία περίπτωση τοποθετήθηκε βόμβα, πυροδοτήθηκε, χωρίς να κτυπήσει όμως το στρατιωτικό αυτοκίνητο. Στην άλλη κτυπήθηκαν οι Άγγλοι με στεν, κυνηγετικά και χειροβομβίδες, με αποτέλεσμα το θάνατο ενός και τον τραυματισμό δύο άλλων. Νάρκη τοποθετείται και στο δρόμο έξω από το νεκροταφείο, χωρίς όμως να περάσουν στρατιώτες. ΡΟΝΥ ΣΙΗΛΤΟΝ – Συλλαμβάνεται στην Αμμόχωστο και κρατείται στη Λύση (στου Α. Ττοφιά), ο Άγγλος στρατιώτης Ρόνυ Σιήλτον. Η Ε.Ο.Κ.Α. ζητά να τον ανταλλάξει με τους Μιχαλάκη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου. Ο Χάρτινγκ αρνείται και έτσι ο όμηρος εκτελείται, μετά τον απαγχονισμό των ηρώων στις 10.5.56. ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ – Μάϊος ’56 Συλλαμβάνεται πρώτος ο Δημήτρης Μηλιώτης και κρατείται μέχρι το τέλος του αγώνα. – 20/7/56 – Συλλαμβάνονται οι Θ. Κούλης, Τ. Κόμπου και Π. Αποστόλη. – 27/7/56 – Συλλαμβάνονται οι Χ. Λούκα και Π. Αμίαντρος. – 6/8/56 – Κατασκευή μεγάλης βόμβας-παγίδας και τοποθέτηση της από Α. Ττοφιά, Γ. Παστού και Ν. Κωνσταντή κοντά στο αλώνι του Χ. Θεοδόση. Επιστολή μπλόφα στους Άγγλους με σκοπό την παγίδευσή τους, σε σημείο που γνώριζε ο προδότης και σίγουρα θα τους οδηγούσε εκεί για να σκοτωθεί. Έρχονται στρατιώτες, τη βρίσκουν και την αχρηστεύουν. – 10/8/56 – Ανακάλυψη κρησφύγετου και σύλληψη Α. Ττοφιά και Γ. Παστού. – 11/8/56 – Ανατίναξη κρησφύγετου. ΕΞΟΔΟΣ ΚΑΤΑΖΗΤΟΥΜΕΝΩΝ – Μετά τις συλλήψεις τα άλλα μέλη αποφασίζουν να κρυφτούν. Φεύγουν και καταζητούνται οι Μ. Χειμώνας, Δημ. Μιχαηλίδης, Κ. Ττέκκης, Γ. Ξ. Χ΄΄Ιωνάς, Σ. Κκαϊλης, Π. Κόκκινος, Α. Σιόκουρος. Ο Αντ. Κυριάκου καταλήγει στο Γέρι πρώτα και ύστερα στο αντάρτικο στα βουνά. Αφού έδρασε στο αντάρτικο με την ομάδα του Πολύκαρπου Γιωρκάτζιη, συνελήφθη το Γεννάρη του 1957 στο Όμοδος και καταδικάστηκε σε δεκαετή φυλάκιση. Οι υπόλοιποι σχηματίζουν τις δύο ομάδες. Μια στον Κλούβο (Περιβόλι Κ. Ττέκκη) Σ. Κκαϊλης, Α. Σιόκουρος, Κ. Ττέκκης οι οποίοι κατά διαστήματα συνεργάζονται με τους Καλοψιδιώτες, Ν. Παπαμιχαήλ και Γ. Θεοφάνους και τον Α. Παρπούνα. Η άλλη ομάδα στο Δροσίστη (περιβόλι Α. Κόκκινου) Π. Κόκκινος, Δ. Μιχαηλίδης, Γ. Ξ. Χ΄΄Ιωνάς, Μ. Χειμώνας. Αργότερα στην ομάδα αυτή αναλαμβάνει υπεύθυνος ο Βάσος ΓΙΑΓΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΔΗΣ – Αυτή την περίοδο και μέχρι το Γενάρη του 1957 αναλαμβάνει υπεύθυνος του χωριού ο Γιάγκος Παναγίδης. Ο Γιάγκος μαθητής και μέλος της Ε.Ο.Κ.Α. από την αρχή του αγώνα ήταν υπεύθυνος της Α.Ν.Ε. Αμμοχώστου με πλούσια και αξιόλογη δράση. Στάληκε στη Λύση μετά τη διάλυση σχεδόν της ομάδας της Λύσης. Ανασυντάσσει, συντονίζει τις ομάδες και καταφέρνει κτυπήματα κατά των Άγγλων. 13/10/56 – Οι δύο ομάδες στήνουν ενέδρα κοντά στο ακατοίκητο σπίτι του Κ. Κωστέα με αποτέλεσμα τον τραυματισμό δύο Άγγλων. Την 1/11/56 νέα ενέδρα με άγνωστα αποτελέσματα (πρέπει να σημειωθεί ότι οι Άγγλοι συνήθως δεν ανακοίνωναν τις απώλειες που είχαν). Στις 4/11/56 άλλη ενέδρα στην είσοδο του χωριού Κοντέας. Χρησιμοποιήθηκαν κυνηγετικά όπλα και ένα γαλλικό αυτόματο στέν, το οποίο κλάπηκε από Γάλλους στρατιώτες. Αυτό χρησιμοποιούσε ο Σιάλος Κκαϊλης. Ενώ οι αγωνιστές κτυπούσαν στρατιωτικό αυτοκίνητο, περνούσε τυχαία από εκεί Άγγλος ταγματάρχης με ιδιωτικό όχημα. Αυτός αντιλαμβανόμενος τι συμβαίνει, άρχισε να πυροβολεί με το πιστόλι του. Ο Σιάλος τον αντιλήφθηκε, καβαλίκεψε ακάλυπτος τον τοίχο και τον κτύπησε με το αυτόματο. Ο Άγγλος βαριά τραυματισμένος συνέχισε να οδηγεί μέχρι τη Λύση, μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, όπου και ξεψύχησε. Στις 30/11/56 ενέδρα στο περιβόλι Τζιυπρή Ματθαίου με αποτέλεσμα το θάνατο ενός και τον τραυματισμό πέντε στρατιωτών. Σ’ αυτή χρησιμοποιήθηκε «Κανονάκι» (Αυτοσχέδια βόμβα η οποία στερεωνόταν σε δέντρο και πυροδοτούνταν είτε με φυτίλι είτε με ηλεκτρισμό από μπαταρία) το οποίο κατασκευάσθηκε από το Μιχαήλ Σιάλο. Read more